Ochotnicza straż pożarna może realizować zadania publiczne w takich sferach jak np.: podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego, ochrona i promocja zdrowia, działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych, kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej, porządek i bezpieczeństwo publiczne, ratownictwo i ochrony ludności, pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą.

Działalność pożytku publicznego nie jest, z zastrzeżeniem art. 9 ust. 1 u.p.p.w., działalnością gospodarczą, w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, i może być prowadzona jako działalność nieodpłatna lub jako działalność odpłatna (art. 6). Działalnością nieodpłatną pożytku publicznego jest działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 u.p.p.w., w sferze zadań publicznych za które nie pobierają one wynagrodzenia.

OSP może być organizacją pożytku publicznego, która spełnia łącznie następujące wymagania:

1) prowadzi działalność pożytku publicznego, lub określonej grupy podmiotów, pod warunkiem że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa,

2) może prowadzić działalność gospodarczą wyłącznie jako dodatkową w stosunku do działalności pożytku publicznego,

3) nadwyżkę przychodów nad kosztami przeznacza na działalność na rzecz ogółu społeczności,

4) ma statutowy kolegialny organ kontroli lub nadzoru, odrębny od organu zarządzającego i nie podlegający mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru, przy czym członkowie organu kontroli lub nadzoru:

1. a) nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej,
2. b) nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,
3. c)  mogą otrzymywać z tytułu pełnienia funkcji w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie w wysokości nie wyższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni,

5) członkowie organu zarządzającego nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,

6) statut lub inne akty wewnętrzne OSP zabraniają^[2]:

1. a) udzielania pożyczek lub zabezpieczania zobowiązań majątkiem organizacji w stosunku do jej członków, członków organów lub pracowników oraz osób, z którymi członkowie, członkowie organów oraz pracownicy organizacji pozostają w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia albo są związani z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli, zwanych dalej „osobami bliskimi”,
2. b) przekazywania ich majątku na rzecz ich członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, w szczególności, jeżeli przekazanie to następuje bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach,
3. c) wykorzystywania majątku na rzecz członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, chyba że to wykorzystanie bezpośrednio wynika z celu statutowego,
4. d) zakupu towarów lub usług od podmiotów, w których uczestniczą członkowie organizacji, członkowie jej organów lub pracownicy oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich lub po cenach wyższych niż rynkowe (art. 20 ust. 1 u.p.p.w.).

OSP mogą uzyskać status organizacji pożytku publicznego pod warunkiem, iż działalność pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności prowadzona jest nieprzerwanie przez co najmniej 2 lata (art. 22 ust. 1 u.p.p.w.).

OSP uzyskuje status organizacji pożytku publicznego z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. W celu dokonania wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym należy złożyć formularze KRS-Z20 oraz KRS-W-OPP. Zgłoszenie tych zmian podlega opłaceniu^[3]. Do wniosku o zmianę w KRS należy dołączyć zaświadczenia z Krajowego Rejestru Karnego o niekaralności członków zarządu i komisji rewizyjnej oraz zmieniony statut. W załączniku KRS-W-OPP należy wpisać kod Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD)^[4]. Można go znaleźć np. poprzez wyszukiwarkę internetową^[5]. Ochrona przeciwpożarowa posiada kod PKD: 8425Z.

. W razie braku postanowienia statutu lub uchwały w tej sprawie, sąd orzeka o przeznaczeniu majątku na określony cel społeczny (art. 38 u.p.o.s.). Według wzorcowego statutu OSP pozostały po rozwiązaniu majątek, stanowiący własność OSP może przejść na własność np. właściwej gminy, Związku OSP RP lub innej osoby. Sprzęt i urządzenia przeciwpożarowe będące własnością komunalną przechodzą do dyspozycji samorządu terytorialnego. Koszty likwidacji pokrywa się z majątku likwidowanego stowarzyszenia.

[1] Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Tekst jednolity – Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.). – dalej jako u.p.p.w. – zob. J. Blicharz, A. Huchla, Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Komentarz, Warszawa 2008, dostęp w google books.

[2] Stowarzyszenie ubiegające się o nadanie mu statusu organizacji pożytku publicznego powinno w treści statutu zamieścić postanowienia dotyczące zakazów, o których stanowi art. 20 pkt 7 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.) – zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2005, III CZP 16/05, OSNC 2006, nr 3, poz. 49 z glosą aprobującą T. Palmirski, Glosa do uchwały SN z dnia 11 maja 2005 r., III CZP 16/05, „Palestra” 2007, nr 5-6. W obecnym stanie prawnym chodzi o zakazy z art. 20 ust. 1 pkt 6 lit. a-d. u.p.p.w.

[3] Patrz pytania nr 150 i 156 o opłatach przy KRS-ie.

[4] Rozporządzenie Rady Ministrów z 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz. U. z 2007 r., Nr 251, poz. 1885 z późn. zm.).

[5] http://www.kody-pkd.pl/