Zgodnie ze statutem wzorcowym OSP członek OSP może zostać wykluczony. Wykluczenia członka zwyczajnego dokonuje zarząd OSP w następujących wypadkach:
a) prowadzenia działalności rażąco sprzecznej ze statutem,
b) popełnienia czynu, który dyskwalifikuje daną osobę jako członka OSP lub godzi w dobre imię OSP.
Działalność sprzeczna ze statutem OSP może polegać m.in. na naruszeniu statutowych obowiązków członka zwyczajnego OSP. Do obowiązków takich należy:
1) aktywne uczestniczenie w działalności OSP,
2) przestrzeganie postanowień niniejszego statutu jak też regulaminu i uchwał władz OSP,
3) podnoszenie poziomu wiedzy pożarniczej poprzez udział w szkoleniu fachowym,
4) dbanie o mienie OSP,
5) regularne opłacanie składek członkowskich. Przy czym działalność sprzeczna ze statutem OSP nie jest tym samym co działalność rażąco sprzeczna ze statutem. Kluczowe jest tutaj rozumienie słowa „rażące”.
W wykładni tego słowa można się posiłkować wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 stycznia 2009 r., II FSK 794/08 - (www.orzeczenia.nsa.gov.pl), w którym NSA odwołał się do utrwalonych ustaleń doktryny prawa i orzecznictwa sądów i stwierdził, że „rażące naruszenie prawa” jest kwalifikowanym naruszeniem prawa i nie można go zrównywać ze zwykłym naruszeniem prawa. Jednorazowe niezapłacenie składki członkowskiej nie będzie więc rażącym naruszeniem, lecz zwykłym naruszeniem statutu. Jednak uporczywe uchylanie się od płacenia składek członkowskich, pomimo wezwań skarbnika OSP, można by zakwalifikować jako rażące naruszenie statutu.
Drugim powodem wykluczenia może być popełnienie czynu, który dyskwalifikuje daną osobę jako członka OSP. Za czyn taki należałoby uznać np. świadome, dobrowolne wykroczenie lub przestępstwo z zakresu bezpieczeństwa pożarowego, w postaci spowodowania pożaru w celu wywołania akcji ratowniczej jednostki ochrony przeciwpożarowej lub popełnienie innego przestępstwa.
Innym powodem wykluczenia jest także popełnienie czynu godzącego w dobre imię OSP. Według orzeczenia Sądu Najwyższego z 14 listopada 1986 r. (OSN 1988, poz. 40) naruszenie dobrego imienia osoby prawnej (w tym OSP ) polega na rozgłaszaniu nieprawdziwych informacji lub ferowaniu ocen nie mieszczących się w granicach konstruktywnej krytyki (Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2005, s. 189). Na skutek wykluczenia członka z OSP ustaje jego członkostwo.
Statut wzorcowy OSP nie przewiduje wykluczenia w „szczególnych przypadkach”. Być może statut danej OSP zawiera taki zapis, gdyż statuty OSP w skali całego kraju zawierają drobne odrębności od statutu wzorcowego OSP.
„Prawo do interpretowania przepisów statutu stowarzyszenia służy przede wszystkim jego władzom i organom, zaś do kompetencji nadzorujących działania stowarzyszenia organów administracji i niezawisłych sądów należy ocena, czy interpretacja przyjęta przez organy stowarzyszenia odpowiada obowiązującemu prawu, czy praktyka stosowania przepisów statutu przez stowarzyszenie nie prowadzi do sytuacji, których prawo zaakceptować nie może”(Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1995 r., I PRN 28/95).
Statuty OSP nie definiują na ogół takich pojęć jak choćby „szczególne przypadki”. Takiej definicji nie znajdziemy również w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach(t.j. – Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) ani w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej(t.j. – Dz. U. z 2009 r., Nr 178, poz. 1380 z późn. zm.). W związku z tym konieczne jest dokonanie wykładni językowej tego pojęcia. Przez słowo „szczególny” rozumie się „wyróżniający się pod jakimś względem spośród innych podobnych obiektów”(Wielki słownik języka polskiego – www.wsjp.pl). W związku z tym powoływanie się na „szczególne przypadki” nie może dotyczyć spraw błahych, codziennych. Można to porównywać z taką przyczyną wykluczenia jaką jest „popełnienia czynu, który dyskwalifikuje daną osobę jako członka OSP lub godzi w dobre imię OSP”. Powoływanie się na „szczególne przypadki” nie powinno mieć charakteru arbitralnego. Każda taka decyzja powinna być uzasadniona. Zgodnie ze statutem wzorcowym OSP przed podjęciem uchwały w sprawie wykluczenia zarząd umożliwia członkowi OSP złożenie wyjaśnienia na piśmie lub osobiście na posiedzeniu zarządu.
„W konsekwencji więc, gdy strona(np. członek OSP) twierdzi, że została pozbawiona członkostwa w sposób niezgodny z postanowieniami statutu w zakresie przewidzianych w nim wymogów formalnych, jak i przez uchybienie w zakresie określonych w nim przyczyn wykluczenia z członkostwa, może na zasadzie art. 189 KPC żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Wytaczając powództwo z art. 189 KPC, powód musi jednocześnie wykazać bezprawność działań stowarzyszenia oraz swój interes prawny w żądaniu, rozumiany jako ingerencja w sferę jego praw i obowiązków członkowskich(Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 marca 2013 r.
I ACa 841/12).
