Zgodnie z art. 19 ust. 1a ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej ( t.j. - Dz.U. Nr 178, poz. 1380 z późn. zm. – dalej jako u.ppoż.) ochotnicza straż pożarna jest jednostką umundurowaną, wyposażoną w specjalistyczny sprzęt, przeznaczoną w szczególności do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami. Zgodnie z art. 22 ust. 1 u.ppoż. działanie ratownicze prowadzą jednostki ochrony przeciwpożarowej w tym ochotnicze straże pożarne.
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej nie definiuje pojęcia klęski żywiołowej. W tym przypadku należy posłużyć się definicją sformułowaną w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (t.j. - Dz.U. z 2014 r. poz. 333 z późn. zm.) w świetle której klęska żywiołowa to katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem. W świetle tej ustawy katastrofa naturalna to zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu.
Zgodnie z art. 2 pkt 2 u.ppoż. działania ratownicze to każda czynność podjęta w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska, a także likwidacja przyczyn powstania pożaru, wystąpienia klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz.U. Nr 46, poz. 239) ochotnicze straże pożarne, które zostały włączone do KSRG prowadzą działania w zakresie ratownictwa technicznego, chemicznego, ekologicznego i medycznego.
Zgodnie z § 14 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia KSRG w zakresie walki z innymi klęskami żywiołowymi obejmuje planowanie, organizowanie i realizację działań ratowniczych niezbędnych do ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska. Działania ratownicze w tym zakresie obejmują w szczególności:
1) rozpoznanie i identyfikację zagrożenia,
2) zabezpieczenie strefy działań ratowniczych, w tym wyznaczenie i oznakowanie strefy zagrożenia,
3) włączanie lub wyłączanie instalacji, urządzeń i mediów mających wpływ na bezpieczeństwo zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz na bezpieczeństwo ratowników, z wykorzystaniem zaworów lub bezpieczników będących na instalacji użytkowej obiektu objętego działaniem ratowniczym,
4) priorytetowe wykonanie czynności umożliwiających:
a) dotarcie i wykonanie dostępu do zagrożonych lub poszkodowanych osób, wraz z udzieleniem im kwalifikowanej pierwszej pomocy, i ewakuację poza strefę zagrożenia,
b) przygotowanie dróg ewakuacji zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz ratowników,
c) zapewnienie bezpieczeństwa zagrożonym lub poszkodowanym osobom oraz ratownikom,
5) likwidację zagrożeń związanych z klęską żywiołową,
6) dostosowanie sprzętu oraz technik ratowniczych do rozmiaru i rodzaju klęski żywiołowej,
7) likwidację, ograniczenie lub zwiększenie strefy zagrożenia,
8) uruchamianie dodatkowych sił i środków podmiotów KSRG,
9) ocenę rozmiarów powstałej klęski żywiołowej.
Zgodnie z § 16 ust. 2 pkt 8 w/w rozporządzenia ratownictwo chemiczne i ekologiczne obejmuje stawianie zapór na zbiornikach, ciekach lub akwenach zagrożonych skutkami rozlania substancji niebezpiecznych.
Zgodnie z § 17 ust. 2 pkt 1-3 w/w rozporządzenia działania ratownicze w zakresie ratownictwa medycznego obejmują w szczególności:
1) rozpoznanie u osób poszkodowanych stanu nagłego zagrożenia zdrowotnego oraz prowadzenie segregacji pierwotnej i udział w segregacji wtórnej,
2) zastosowanie technik i sprzętu niezbędnych do ratowania życia i zdrowia w zależności od rodzaju, skali i miejsca zdarzenia oraz liczby osób poszkodowanych,
3) zapewnienie ciągłości realizowanego przez podmioty KSRG procesu ratowania osób znajdujących się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego na miejscu zdarzenia.
W świetle tak rozumianych definicji ochotniczej straży pożarnej, działań ratowniczych, klęski żywiołowej, ratownictwa ekologicznego i medycznego należy uznać, że OSP zarówno będące w systemie KSRG, jak i będące poza nim, mogą podejmować działania ratownicze związane z ratowaniem mienia i osób na akwenach wodnych, rzekach czy nawet basenach. Działań tych nie musimy określać zbiorczo jako ratownictwo wodne.
W art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz.U. Nr 208, poz. 1240 z późn. zm.) uznano, że ratownictwo wodne to prowadzenie działań ratowniczych, polegających w szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym. W art. 12 ust. 1 tejże ustawy uznano, że ratownictwo wodne może wykonywać Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe oraz inne podmioty, jeżeli uzyskały zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych, zwane dalej „podmiotami uprawnionymi do wykonywania ratownictwa wodnego”. W ustępie 2 tego artykułu określono warunki uzyskania zgody ministra.
W świetle przedstawionego powyżej stanu prawnego należy uznać że OSP nie muszą występować do ministra o zgodę na podejmowanie działań ratowniczych związanych z ratowaniem mienia i osób na akwenach wodnych, rzekach czy basenach. OSP może natomiast wystąpić o zgodę do ministra na prowadzenie ratownictwa wodnego w rozumieniu ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, jeżeli chciałaby wykonywać zadania zbliżone do Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Wówczas OSP uzyska dodatkowe uprawnienia, ale i obowiązki wynikające z tej ustawy, w tym możliwość pozyskiwania dodatkowych pieniędzy na prowadzenie ratownictwa wodnego.
