OSP jako stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków(art. 34 u.p.o.s.).
Pojęcie działalności gospodarczej ma bardzo istotne znaczenie dla funkcjonowania OSP, szczególnie dla tych, które nie prowadzą działalności gospodarczej „na pełnych obrotach”, ale np. posiadają remizy, lokale które sporadycznie wynajmują na okolicznościowe imprezy typu wesela, zabawy, komunie lub posiadają autokar, który okazjonalnie wynajmują na wycieczki itp. Wówczas rodzi się uzasadniona wątpliwość czy taka działalność jest już działalnością gospodarczą. Przesądzenie tego faktu tworzy dla jednostki OSP nowe zobowiązania w zakresie rejestracji, prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz w zakresie odprowadzania podatków. Zaniechanie wypełniania tych nowych obowiązków może spowodować dla OSP niepotrzebne sankcje prawne i finansowe.
W polskim systemie prawa funkcjonuje kilka definicji działalności gospodarczej. Pierwszą z nich znajdujemy w przepisach regulujących prowadzenie działalności gospodarczej przez OSP tj. w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej(tekst jednolity – Dz. U. z 2013 r., poz. 672 z poźn. zm.). Zgodnie z art. 2 tejże ustawy działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Z definicji tej możemy wywieść trzy podstawowe kryteria według których daną działalność kwalifikuje się jako działalność gospodarczą tj. cel zarobkowy, ciągłość działania i zorganizowanie działania. Kryteria te dalej jednak pozostają nieostre, bo różnie można rozumieć ciągłość czy zorganizowanie. Definicja ta „powinna być traktowana jako powszechnie obowiązujące rozumienie tego pojęcia w polskim systemie prawnym, wiążące zarówno dla ustawodawcy, jak i organów wykonawczych oraz sądowniczych”(Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2009 r., V KK 330/08, Lex nr 485044).
Nieco odmienną definicję działalności gospodarczej zawiera ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług(tekst jednolity – Dz. U. z 2011 r., Nr 177, poz. 1054 z późn. zm.). Zgodnie z art. 15 ust. 2 tejże ustawy działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Także w tej definicji na czoło wysuwa się kryterium ciągłości działania i celów zarobkowych.
Przepisy definiujące działalność gospodarczą ze względu na swoją ogólność nie dają odpowiedzi jak w konkretnych przypadkach kwalifikować daną działalność. W takiej sytuacji konieczne staje się sięgnięcie do poglądów nauki prawa i orzecznictwa sądowego.
„Zarobkowy charakter działalności gospodarczej oznacza, że zamiarem (celem) jej podjęcia jest osiągnięcie zysku. Zysk z kolei należy definiować jako nadwyżkę przychodów nad stratami. Należy przy tym liczyć się z możliwością nieuzyskania przychodu z prowadzonej działalności gospodarczej, czyli poniesienia straty. Tym samym o zarobkowym charakterze działalności gospodarczej nie decyduje faktyczne osiągnięcie zysku, lecz zamiar jego osiągnięcia (cel).(…) Ciągłość działalności gospodarczej oznacza, że jest to względna stałość (stabilność) jej wykonywania, przy założeniu, iż nie jest to aktywność okazjonalna, jednostkowa, sporadyczna. W przypadku działalności gospodarczej nie jest wymagana cecha ciągłości w ścisłym znaczeniu – raczej rodzajowa powtarzalność, a nie jednorazowość działań.(…). Zorganizowanie jako cecha działalności gospodarczej oznacza, że jej wykonywanie jest zaplanowane pod względem prawnym i faktycznym. Podmiot wykonujący działalność gospodarczą musi podjąć wiele czynności o charakterze organizacyjnym, których celem jest przygotowanie do wykonywania tej działalności. Zatem jako zorganizowanie działalności gospodarczej należy rozumieć czynności zmierzające do jej podjęcia i wykonywania(M. Sieradzka, Komentarz do art.2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w: M. Sieradzka, M. Zdyb, Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej. Komentarz, Lex 2013).
W jednym z orzeczeń sąd starał się rozwikłać zagadnienie, „czy działalność Ochotniczej Straży Pożarnej polegająca na trzykrotnym zorganizowaniu na przestrzeni ponad 3 lat zabaw tanecznych z wyszynkiem piwa miała charakter zarobkowy oraz czy wykonywana była w sposób zorganizowany i ciągły”. Sąd uznał, że: „W działalności OSP polegającej na organizowaniu zabaw tanecznych z wyszynkiem piwa nie sposób dopatrzeć się jakiejkolwiek ciągłości, zarówno ze względu na minimalną ilość tego rodzaju zdarzeń, wyrażającą się trzema imprezami na przestrzeni ponad 3 lat, jak i znaczne odstępy czasowe pomiędzy nimi wynoszącymi blisko 2 lata (sierpień 2009 r. - czerwiec 2011 r.). Organizowanie tych imprez miało zatem charakter incydentalny i sporadyczny”(Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 16 sierpnia 2012 r., II SA/Po 427/12).
W innym z orzeczeń sąd uznał, że: „Nie jest działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej sporadyczne dokonywanie czynności wynajmu lokalu albo wydzierżawienie urządzeń”(Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 września 1997 r., II SA 1089/96).
„Trzeba jednak pamiętać, że działalność okazjonalna może zostać uznana za podlegającą opodatkowaniu, jeśli jest realizowana przez podatnika niejako przy okazji innej aktywności, spełniającej definicję działalności gospodarczej. Takie stanowisko można wywieść z wyroku TSUE z dnia 13 czerwca 2013 r. w sprawie C-62/12 Galin Kostov v. Direktor na Direktsia”(R. Namysłowski (red.), Komentarz do art.15 ustawy o podatku od towarów i usług, w: Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z zakresu VAT, Lex).
Podsumowując należy uznać, że jednoznaczne przesądzenie czy dana aktywność OSP kwalifikuje się pod pojęcie działalności gospodarczej wymaga zawsze indywidualnej analizy. Przepisy oraz nauka prawa i orzecznictwo wypracowało uogólnione kryteria rozumienia działalności gospodarczej, które są pomocne w zakwalifikowaniu danej działalności jako gospodarczej. Kryteria ciągłości, zarobkowości i zorganizowania należy każdorazowo „przymierzać” do działalności OSP polegającej np. na sporadycznym wynajmie remizy, autokaru, organizacji zabaw itp. i na tej podstawie orzekać o tym czy taka działalność jest już działalnością gospodarczą.
