Zgodnie z art. 2 pkt 17 p.r.d. uczestnik ruchu to pieszy, kierujący, a także inne osoby przebywające w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze. Zgodnie z art. 2 pkt 18 p.r.d. pieszy to osoba znajdująca się poza pojazdem na drodze i niewykonującą na niej robót lub czynności przewidzianych odrębnymi przepisami; za pieszego uważa się również osobę prowadzącą, ciągnącą lub pchającą rower, motorower, motocykl, wózek dziecięcy, podręczny lub inwalidzki, osobę poruszającą się w wózku inwalidzkim, a także osobę w wieku do 10 lat kierującą rowerem pod opieką osoby dorosłej. Definicje legalne pojęć wymienionych w art. 2 pkt 18 p.r.d znajdują się w słowniczku ustawowym ustawy Prawo o ruchu drogowym w art. 2 w punktach 1, 31, 45-48.
Zgodnie z art. 2 pkt 20 p.r.d. kierujący to osoba, która kieruje pojazdem lub zespołem pojazdów, a także osobę, która prowadzi kolumnę pieszych, jedzie wierzchem albo pędzi zwierzęta pojedynczo lub w stadzie. Definicje legalne pojazdu, zespołu pojazdów oraz kolumny pieszych znajdują się w słowniczku ustawowym ustawy Prawo o ruchu drogowym w art. 2 odpowiednio w punktach 31,49,19.
Art. 9 p.r.d. zobowiązuje wymienione w nim podmioty do ułatwienia przejazdu pojazdu uprzywilejowanego. Przy czym niezwłoczne usunięcie się z drogi, a w razie potrzeby zatrzymanie się, są to dwa sposoby zachowania się do których w szczególności zobowiązuje ustawa. „Sposób zachowania innego uczestnika ruchu drogowego zależy od konkretnych okoliczności; może to być np. zmniejszenie prędkości i zjechanie bliżej prawej krawędzi jezdni lub na pobocze, a nawet w ogóle opuszczenie jezdni. W razie przejazdu pojazdu uprzywilejowanego użytkownicy drogi muszą zrezygnować z przysługujących im uprawnień i przepuścić taki pojazd, np. zrezygnować z pierwszeństwa na skrzyżowaniu. Nieułatwienie przejazdu pojazdowi uprzywilejowanemu stanowi wykroczenie z art. 97 k.w., tj. przepisu typizującego wykroczenie przeciwko innym przepisom o bezpieczeństwie lub porządku ruchu na drogach. Jeżeli nieustąpienie przejazdu spowodowałoby zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, co może istotnie niekiedy nastąpić, właściwa jest kwalifikacja z art. 86 k.w.”[1].
Drugi rodzaj uprzywilejowania został określony w art. 53 ust. 2 p.r.d., zgodnie z którym kierujący pojazdem uprzywilejowanym może, pod warunkiem zachowania szczególnej ostrożności, nie stosować się do przepisów o ruchu pojazdów, zatrzymaniu i postoju oraz do znaków i sygnałów drogowych tylko w razie, gdy:
1) uczestniczy:
a) w akcji związanej z ratowaniem życia, zdrowia ludzkiego lub mienia albo
koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa lub porządku publicznego albo
b) w przejeździe kolumny pojazdów uprzywilejowanych,
c) w wykonywaniu zadań związanych bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa
osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, którym na mocy odrębnych przepisów przysługuje ochrona,
2) pojazd wysyła jednocześnie sygnały świetlny i dźwiękowy; po zatrzymaniu pojazdu nie
wymaga się używania sygnału dźwiękowego;
3) w pojeździe włączone są światła drogowe lub mijania.
Przy czym uznając wywody odwołujące się do poglądów R.A. Stefańskiego oraz J. Kotulskiego o błędzie w ustawie p.r.d. i o zbędności warunków wymienionych w pkt 2 i 3[2] należy uznać, że kierujący pojazdem uprzywilejowanym (tzn. takim, który zgodnie z art. 2 pkt 38 zd. 1 p.r.d. wysyła sygnały świetlne w postaci niebieskich świateł błyskowych i jednocześnie sygnały dźwiękowe o zmiennym tonie, jadąc z włączonymi światłami mijania lub drogowym) może, pod warunkiem zachowania szczególnej ostrożności, nie stosować się do przepisów o ruchu pojazdów, zatrzymaniu i postoju oraz do znaków i sygnałów drogowych tylko w razie, gdy uczestniczy:
a) w akcji związanej z ratowaniem życia, zdrowia ludzkiego lub mienia albo
koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa lub porządku publicznego albo
b) w przejeździe kolumny pojazdów uprzywilejowanych,
c) w wykonywaniu zadań związanych bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa
osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, którym na mocy odrębnych przepisów
przysługuje ochrona,
Drugi rodzaj uprzywilejowania polega więc na możliwości nie stosowania się do przepisów o ruchu pojazdów, zatrzymaniu i postoju oraz do znaków i sygnałów drogowych pod warunkiem zachowania szczególnej ostrożności oraz uczestnictwa w zdarzeniu określonym w art. 53 ust. 2 pkt 1 p.r.d. Przy czym zgodnie z art. 53 ust. 3 p.r.d. kierujący pojazdem uprzywilejowanym jest obowiązany stosować się do poleceń i sygnałów dawanych przez osoby kierujące ruchem lub upoważnione do jego kontroli.
Te dwa rodzaje uprzywilejowania określone w art. 9 i 53 ust. 2 p.r.d. są ze sobą funkcjonalnie związane. Związanie to polega na tym, że pojazd uprzywilejowany (tzn. taki, który zgodnie z art. 2 pkt 38 zd. 1 p.r.d. wysyła sygnały świetlne w postaci niebieskich świateł błyskowych i jednocześnie sygnały dźwiękowe o zmiennym tonie, jadąc z włączonymi światłami mijania lub drogowym) ma prawo do ułatwionego przejazdu na podstawie art. 9 p.r.d. dopiero gdy spełnia warunki z art. 53 ust. 2 pkt 1[3] [4].
[1] Por. R.A. Stefański, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2008, komentarz do art. 9, opubl. Lex; W. Kotowski, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2011, komentarz do art. 9, opubl. Lex.
[2] Zob. D. P. Kała, Wybrane aspekty funkcjonowania pojazdu samochodowego Ochotniczej Straży Pożarnej jako pojazdu uprzywilejowanego w ruchu drogowym (cz.I), „Strażak” 2012, nr 4, s. 54.
[3] Zob. R.A. Stefański, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2008, komentarz do art. 9, opubl. Lex; W. Kotowski, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2011, komentarz do art. 9, opubl. Lex.
[4] Por. D.P. Kała, Wybrane aspekty funkcjonowania pojazdu samochodowego Ochotniczej Straży Pożarnej jako pojazdu uprzywilejowanego w ruchu drogowym (cz.II), „Strażak” 2012, nr 5.
