„Prawo administracyjne materialne to zespół norm prawa administracyjnego, wiążących bezwzględnie, obligatoryjnych, zawartych w źródłach prawa powszechnie obowiązującego, adresowanych do jednostek (osób i innych podmiotów niepodporządkowanych organizacyjnie administracji publicznej), których treścią jest wyznaczenie sytuacji prawnej adresatów poprzez określenie ich praw i powinności oraz warunków i przesłanek ich zaistnienia, i które to normy oddziaływać mogą w swych treściach bezpośrednio (wprost, z mocy ustawy) bądź poprzez ich konkretyzację w procesie stosowania prawa, tj. W drodze stosownych działań (przede wszystkim wydawanie aktów administracyjnych, ale także i podejmowanie czynności materialnotechnicznych) upoważnionych podmiotów administrujących; w tym drugim przypadku treść norm prawnomaterialnych obejmuje również określenie właściwego podmiotu administrującego. Normy te osadzone są – a przynajmniej być powinny – w określonych założeniach aksjologicznych i odzwierciedlają wartości merytoryczne ważne z punktu widzenia realizacji dobra wspólnego i pozycji jednostki, dla której interesów prawnych normy te są głównym źródłem”^[2].

„Według tradycyjnych definicji stosunek administracyjnoprawny ma się wyróżniać, spośród innego typu stosunków prawnych, nierównością stron. Nierówność ta wyraża się w tym, że jedną ze stron tego stosunku jest zawsze organ państwowy, drugą zaś obywatel lub inny podmiot administrowany, oraz że w ramach tego stosunku istnieje możliwość jednostronnego jego regulowania przez jedną ze stron, a mianowicie przez organ państwowy”^[3].

Z prawem administracyjny nierozerwalnie związane jest sądownictwo administracyjne. Zgodnie z art. 175 Konstytucji RP z 1997 r. sądy administracyjne należą do wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej^[4]. Sądami administracyjnymi są Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne. Sprawy należące do właściwości sądów administracyjnych rozpoznają, w pierwszej instancji, wojewódzkie sądy administracyjne. Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego na mocy innych ustaw.

W tradycyjnym podziale prawa obok prawa publicznego, do którego należy zaliczyć prawo administracyjne występuje prawo prywatne. Normy tego prawa regulują stosunki pomiędzy autonomicznymi podmiotami, które nie mogą w sposób władczy podporządkować jeden drugiego. Podmioty prawa prywatnego w sposób wolny kształtują relacje między sobą i inaczej niż w prawie administracyjnym, nie mogą w sposób władczy kształtować swojej sytuacji prawnej nawzajem. Trzonem prawa prywatnego jest prawo cywilne, którego regulacje znajdują się w dużej mierze w Kodeksie cywilnym. Jako działy prawa cywilnego wyróżnia się część ogólną prawa cywilnego, prawo rzeczowe, prawo zobowiązań, prawo spadkowe, prawo rodzinne, prawo na dobrach niematerialnych (autorskie, własności przemysłowej). Oprócz tych podstawowych działów prawa cywilnego do prawa prywatnego zalicza się także prawo pracy czy prawo handlowe^[5].

Z prawem cywilnym nierozerwalnie związane jest postępowanie cywilne regulowane przez Kodeks postępowania cywilnego^[6]. Zgodnie z art. 175 Konstytucji RP sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej. Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy okręgowe oraz sądy apelacyjne^[7]. Nadzór nad działalnością sądów w zakresie orzekania sprawuje Sąd Najwyższy, w trybie określonym ustawami. Sąd rejonowy dzieli się na wydziały:

1) cywilny – do spraw z zakresu prawa cywilnego,

2) karny – do spraw z zakresu prawa karnego, w tym do spraw o wykroczenia rozpoznawanych w drugiej instancji,

3) rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny) – do spraw:

       a) z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego,

       b) dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich,

       c) dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od

           środków odurzających i psychotropowych,

       d) należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw,

4) pracy (sąd pracy) – do spraw z zakresu prawa pracy,

5) ksiąg wieczystych. Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).

Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy.

Oprócz tradycyjnych państwowych sądów powszechnych w Polsce funkcjonują sądy polubowne, których działanie jest również regulowane przez Kodeks postepowania cywilnego oraz przez regulaminy sądów arbitrażowych. Sądy polubowne tworzą tzw. prywatny wymiar sprawiedliwości. Aby skierować sprawę do sądu polubownego strony stosunku prawnego muszą wcześniej dokonać zapisu na sąd polubowny^[8], który wyłącza jurysdykcję sądów państwowych. Jako zalety sądownictwa polubownego w stosunku do sądów państwowych wymienia się niższe koszty postepowania, szybsze zakończenie sporu, rozpatrywanie spraw przez arbitrów, którzy są specjalistami z zakresu wybranej dziedziny prawa, która związana jest ze sporem^[9]. Sądy polubowne pozostają pod nadzorem sądownictwa państwowego^[10]. Sądy polubowne wydają wyroki^[11], które uzyskują moc prawną wyroków sądów państwowych po ich uznaniu lub stwierdzeniu wykonalności. Środkiem zaskarżenia wyroku sądu polubownego do sądu państwowego jest skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego^[12].

[1] Por. Z. Duniewska i in., Prawo administracyjne. Pojęcia, instytucje, zasady w teorii i orzecznictwie, Warszawa 2004, s. 41.

[2] Por. J. Jagielski, w: System Prawa Administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, , Prawo administracyjne materialne, tom 7, Warszawa 2012, s. 33-34.

[3] Por. R. Hauser, w: w: System Prawa Administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Instytucje prawa administracyjnego, tom 1, Warszawa 2012, s. 195.

[4] Zob. Art. 1 § 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2002 r., Nr 153, poz. 1269 z późn. zm.). – zob. R. Hauser, M. Wierzbowski, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2011.

[5] Zob. Z. Radwański, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2005, s. 2-15.

[6] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).

[7] Zob. Art. 1 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2001 r., Nr 90, poz. 1070 z późn. zm.). – zob. J. Gudowski (red.), Prawo o ustroju sądów powszechnych. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa. Komentarz, Warszawa 2009.

[8] Zob. D.P. Kała, Charakter prawny zapisu na sąd polubowny, w: Ogólnopolski Zjazd Cywilistów Studentów,45 lat kodeksów cywilnych. Materiały pokonferencyjne, red. J.J. Skoczylas, D.P. Kała, P. Potakowski, Lublin 2009.

[9] Zob. D.P. Kała, Najnowsze projekty nowelizacji sądownictwa polubownego w kontekście niewydolność wymiaru sprawiedliwości, (w druku w materiałach pokonferencyjnych)

[10] Zob. D.P. Kała, O relacjach między sądownictwem państwowym a polubownym w znaczeniu szerokim, "Radca Prawny" 2012, nr 2; O relacjach między sądownictwem państwowym a polubownym w znaczeniu wąskim, "ADR. Arbitraż i Mediacja" 2012, nr 1.

[11] Zob. D.P. Kała, Wybrane zagadnienia związane z wyrokiem sądu polubownego, "Rejent" 2012, nr 4.

[12] Zob. D.P. Kała, Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego (cz. I), „Radca Prawny” 2010, nr 2 – dostęp: http://www.e-radcaprawny.org/eshop,1,2,2,474,szczegoly,0,20,1,2.html; D.P. Kała, Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego (cz. II), „Radca Prawny” 2010, nr 3, dostęp: http://www.e-radcaprawny.org/eshop,1,2,2,493,szczegoly,0,20,1,2.html; D.P. Kała, Podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego, "ADR. Arbitraż i Mediacja" 2012, nr 2.