Organizacjami pozarządowymi są osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, w tym fundacje i stowarzyszenia, które nie są jednostkami sektora finansów publicznych, w rozumieniu ustawy o finansach publicznych i nie działają w celu osiągnięcia zysku. Ochotnicze Straże Pożarne można zaliczyć do organizacji pozarządowych(Non-governmental organizations – skrót NGO), tzw. trzeciego sektora, posiadają bowiem osobowość prawną i działają w formie stowarzyszeń. Bycie przez OSP organizacją pozarządową nie jest równoznaczne z byciem organizacją pożytku publicznego. Aby być tą ostatnią trzeba spełnić dodatkowe warunki określone w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
OSP jako organizacje pozarządowe mają szereg możliwości aby uczestniczyć w systemie działalności pożytku publicznego i wolontariatu.
Organy administracji publicznej prowadzą działalność w sferze zadań publicznych we współpracy m.in. z organizacjami pozarządowymi(w tym z OSP) prowadzącymi, odpowiednio do terytorialnego zakresu działania organów administracji publicznej, działalność pożytku publicznego w zakresie odpowiadającym zadaniom tych organów. OSP może prowadzić działalność pożytku publicznego w sferze takich zadań jak np. ratownictwo i ochrona ludności, pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą, porządek i bezpieczeństwo publiczne, wypoczynek dzieci i młodzieży, kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, wspieranie i upowszechnianie kultury fizycznej.
Współpraca organów administracji publicznej z OSP może odbywać się w szczególności w takich formach jak:
1) zlecanie OSP realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,
2) wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności,
3) konsultowania z OSP projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji,
4)konsultowania projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych, z radami działalności pożytku publicznego, w przypadku ich utworzenia przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego,
5) tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli m.in. OSP i przedstawicieli właściwych organów administracji publicznej,
6) umów o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych w u.p.p.w.,
7)umów partnerstwa określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 z późn. zm.). Współpraca ta odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.
Ochotnicza Straż Pożarna może otrzymać z budżetu gminy, powiatu i województwa dotację celową na wykonywanie zadań publicznych. Organ administracji publicznej zamierzający zlecić realizację zadania publicznego organizacjom pozarządowym(w tym OSP) ogłasza otwarty konkurs ofert. Ogłoszenie otwartego konkursu ofert powinno zawierać informacje o:
1) rodzaju zadania,
2) wysokości środków publicznych przeznaczonych na realizację tego zadania,
3) zasadach przyznawania dotacji,
4) terminach i warunkach realizacji zadania,
5) terminie składania ofert,
6) trybie i kryteriach stosowanych przy wyborze ofert oraz terminie dokonania wyboru ofert,
7) zrealizowanych przez organ administracji publicznej w roku ogłoszenia otwartego konkursu ofert i w roku poprzednim zadaniach publicznych tego samego rodzaju i związanych z nimi kosztami, ze szczególnym uwzględnieniem wysokości dotacji przekazanych m.in. organizacjom pozarządowym(w tym OSP).
Otwarty konkurs ofert ogłasza się:
1) w Biuletynie Informacji Publicznej,
2) w siedzibie organu administracji publicznej w miejscu przeznaczonym na zamieszczanie ogłoszeń,
3) na stronie internetowej organu administracji publicznej. Ogłoszenie otwartego konkursu ofert można także zamieścić w dzienniku lub tygodniku o zasięgu ogólnopolskim, regionalnym lub lokalnym, w zależności od rodzaju zadania publicznego.
W wyniku konkursu zostaje wybrana oferta przez odpowiednią komisję konkursową. Podmiot, który wygra konkurs ofert podpisuje umowę na wykonanie zadania publicznego. Po wykonaniu zadania podmiot dotowany składa sprawozdanie merytoryczne i finansowe. Organ administracji publicznej ma uprawnienia kontrolne w zakresie dotowanego zadania publicznego. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie przewiduje także możliwość otrzymania dotacji poza trybem konkursowym.
Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwala, po konsultacjach z organizacjami pozarządowymi(w tym z OSP) oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 u.p.p.w. roczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi(w tym z OSP) oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 u.p.p.w. Roczny program współpracy jest uchwalany do dnia 30 listopada roku poprzedzającego okres obowiązywania programu. OSP może więc wpływać na kształt działań jakie będą prowadzone np. przez powiaty i województwa w zakresie działalności pożytku publicznego i wolontariatu, w tym na określanie priorytetowych zadań publicznych, którymi mogą być zadania realizowane przez OSP oraz na wysokość środków finansowych przekazywanych na realizację programu.
Przedstawiciele OSP mogą także zasiadać w komisjach konkursowych, które rozstrzygają otwarte konkursy ofert realizacji zadań publicznych.
Przedstawiciele OSP mogą także zasiadać w Radzie Działalności Pożytku Publicznego jako organie opiniodawczo-doradczym ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego oraz wojewódzkich, powiatowych i gminnych radach działalności pożytku publicznego.
