Zgodnie z art. 26a ust. 1 u.ppoż. członkowi ochotniczej straży pożarnej, który w związku z udziałem w działaniach ratowniczych lub ćwiczeniach doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku, za czas niezdolności do pracy, za który nie zachował prawa do wynagrodzenia albo nie otrzymał zasiłku chorobowego albo świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie odrębnych przepisów, przysługuje, na jego wniosek, rekompensata pieniężna, zwana dalej „rekompensatą”.
Przepis ten przewiduje możliwość otrzymania rekompensaty za doznanie uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku, który to uszczerbek został doznany w związku z udziałem w działaniach ratowniczych lub ćwiczeniach. Przepis ten przewiduje dwa enumeratywnie wymienione przypadki, kiedy można otrzymać rekompensatę. Jest to udział w działaniach ratowniczych i udział w ćwiczeniach ratowniczych. Zgodnie z definicją legalną przez działania ratownicze rozumie się każdą czynność podjętą w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska, a także likwidację przyczyn powstania pożaru, wystąpienia klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia(art. 2 pkt 2 u.ppoż.). Ustawa o ochronie przeciwpożarowej nie definiuje natomiast pojęcia ćwiczeń ratowniczych. Dokonując wykładni językowej pojęcia „ćwiczenie”, należy uznać, że ćwiczenia to „czynności wykonywane i powtarzane dla nabrania wprawy w czymś, opanowania jakiejś umiejętności”(Wielki słownik języka polskiego, www.wsjp.pl., E. Dereń, E. Polański (red.), Wielki słownik języka polskiego, Kraków 2012, s. 135; L. Drabik, E. Sobol, Słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa 2007, s. 67). Dokonując wykładni językowej pojęcia „zawody” należy uznać, że zawody to „rywalizacja o osiągnięcie jak najlepszych wyników w danej konkurencji, zwykle sportowej”. W związku z powyższym w pojęciu ćwiczeń nie mieści się pojęcie zawodów strażackich. Rekompensata nie przysługuje więc za doznanie uszczerbku w związku z udziałem w zawodach pożarniczych.
Warunkiem nabycia uprawnień do rekompensaty jest uprzednie nabycie uprawnień do udziału w działaniach ratowniczych. Zgodnie z art. 19b u.ppoż. bezpośredni udział w działaniach ratowniczych mogą brać członkowie ochotniczych straży pożarnych, którzy ukończyli 18 lat i nie przekroczyli 65 lat, posiadający aktualne badania lekarskie dopuszczające do udziału w działaniach ratowniczych oraz odbyli szkolenie pożarnicze. Jeżeli strażak odniósł uszczerbek na zdrowiu w związku z udziałem w działaniach ratowniczych, a nie wypełniał warunków odpowiedniego wieku lub nie posiadał aktualnych badań lekarskich lub nie posiadał szkolenia pożarniczego, to wówczas nie może się starać o otrzymanie rekompensaty.
Przepisy państwowe nie przewidują wymogów których spełnienie jest konieczne do udziału w ćwiczeniach. W świetle przepisów państwowych aby brać udział w ćwiczeniach nie potrzeba spełniać takich wymogów jak w przypadku brania udziału w działaniach ratowniczych. W związku z tym nawet jeżeli strażak OSP brał udział w ćwiczeniach, a nie posiadał aktualnych badań lub szkolenia pożarniczego, a odniósł uszczerbek na zdrowiu, to nabywa prawo do rekompensaty.
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej nie definiuje pojęcia uszczerbku na zdrowiu i pojęcia wypadku. W zakresie uszczerbku na zdrowiu zasadne jest odwołanie się do definicji tego pojęcia zawartej w art. 11 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych(t.j. - Dz.U. z 2015 r. poz. 1242). Uszczerbek na zdrowiu to naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu.
W zakresie wypadku zasadne jest odwołanie się do pojęcia wypadku z art. 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach(t.j. - Dz.U. z 2013 r. poz. 737). Zgodnie z tą regulacją za wypadek uzasadniający przyznanie świadczeń uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło m.in.:
1) przy ratowaniu innych osób od grożącego ich życiu niebezpieczeństwa,
2) przy chronieniu własności publicznej przed grożącą jej szkodą,
3) przy wykonywaniu bezpośredniej ochrony przed klęskami żywiołowymi.
Ustawa o ochronie przeciwpożarowej nie definiuje pojęcia niezdolności do pracy i nie określa świadczeń przysługujących w związku z tą niezdolnością. W tym przypadku konieczne jest posłużenie się Kodeksem pracy oraz ustawami okołokodeksowymi, m.in. ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych(tekst jednolity – Dz. U. z 2015 r., poz. 1242).
Rekompensata przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy w wysokości 1/30 minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679, z 2004 r. Nr 240, poz. 2407 oraz z 2005 r. Nr 157, poz. 1314).
Rekompensatę, przysługującą członkowi ochotniczej straży pożarnej niewłączonej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, ustala i wypłaca podmiot ponoszący koszty funkcjonowania jednostki ochrony przeciwpożarowej jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. W tym przypadku rekompensata powinna być wypłacana przez gminę, jako podmiot w największym stopniu ponoszący koszty funkcjonowania jednostek OSP.
Rekompensatę, przysługującą członkowi ochotniczej straży pożarnej włączonej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, ustala i wypłaca właściwy komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej. Komendantem właściwym będzie komendant wojewódzki z terenu tego województwa, na terenie którego ma siedzibę OSP, z której pochodzi strażak, który poniósł uszczerbek na zdrowiu.
W przypadku gdy członkowi ochotniczej straży pożarnej przysługiwałaby rekompensata przyznana w wysokości wyższej niż otrzymane wynagrodzenie albo otrzymany zasiłek chorobowy albo świadczenie rehabilitacyjne, na jego wniosek, wypłaca się wyrównanie do wysokości rekompensaty. Przepisy art. 26a ust. 3 i 4 u.ppoż. stosuje się w tym przypadku odpowiednio.
Rekompensata wypłacana jest za okres niezdolności do pracy, lecz nie dłużej niż przez okres łącznego pobierania zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
Minister właściwy do spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, tryb przyznawania rekompensaty oraz wyrównania, wzór wniosków o ustalenie prawa do rekompensaty i wyrównania oraz dokumenty stanowiące podstawę do ich ustalenia i wypłaty, kierując się koniecznością ujednolicenia procedur oraz zapewnienia sprawnej realizacji przyznawania rekompensaty oraz wyrównania, a także biorąc pod uwagę dokumenty zgromadzone w toku postępowania o odszkodowanie, o którym mowa w art. 26 u.ppoż. Projekt rozporządzenie jest obecnie na etapie procedur legislacyjnych.
