Członkowi ochotniczej straży pożarnej, zwanemu dalej „osobą poszkodowaną”, który w związku z udziałem w działaniach ratowniczych lub ćwiczeniach doznał uszczerbku na zdrowiu lub poniósł szkodę w mieniu, przysługuje:
1) jednorazowe odszkodowanie w razie doznania stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
2) renta z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy,
3) odszkodowanie z tytułu szkody w mieniu.
Członkom rodziny osoby poszkodowanej, która zmarła wskutek udziału w działaniach ratowniczych lub ćwiczeniach, przysługuje:
1) jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci osoby poszkodowanej,
2) renta rodzinna,
3) odszkodowanie z tytułu szkody w mieniu(art. 26 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej – tekst jednolity – Dz. U. z 2009 r., Nr 178, poz. 1380 z późn. zm. – dalej jako u.ppoż.).
Jednorazowe odszkodowania, o których mowa powyżej przysługują na zasadach określonych dla strażaków Państwowej Straży Pożarnej w wysokości kwot ustalanych na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych i są wypłacane przez podmioty ponoszące koszty funkcjonowania Ochotniczej Straży Pożarnej.
Zasady przysługiwania jednorazowych odszkodowań dla strażaków Państwowej Straży Pożarnej zostały wskazane przez art. 59 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej(tekst jednolity – Dz. U. z 2009 r., Nr 12, poz. 68 z późn. zm.) zgodnie z którym strażak, który w związku ze służbą doznał uszczerbku na zdrowiu lub poniósł szkodę w mieniu, otrzymuje odszkodowanie w trybie i na zasadach określonych dla funkcjonariuszy Policji. W razie śmierci strażaka w związku ze służbą, odszkodowanie otrzymują pozostali po nim członkowie rodziny. Właściwą regulacją będą tutaj przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji(Dz. U. z 1972 r., Nr 53, poz. 345 z późn. zm.)(podobnie zob. A. Juszczyk, w: Finansowanie Ochotniczych Straży Pożarnych przez samorządy – w pytaniach i odpowiedziach, red. B. Fabin i in., Słomniki 2012, s. 60).
Kwoty odszkodowań będą ustalane na podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych(tekst jednolity – Dz. U. z 2009 r., Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.).
Podmiotów ponoszących koszty funkcjonowania OSP jest znacznie więcej niż gmina. Pomimo to jednak gmina jest podmiotem, który najwięcej wydatkuje na funkcjonowanie OSP na tle innych podmiotów i w związku z tym przez zwrot ustawowy podmioty ponoszący koszty funkcjonowania OSP, należy rozumieć gminy. To z budżetów gminnych powinny być finansowane jednorazowe odszkodowania.
Konstrukcję art. 26 u. ppoż. w zakresie jednorazowych odszkodowań w razie doznania stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu i jednorazowych odszkodowań z tytułu śmierci osoby poszkodowanej należy ocenić krytycznie i postulować zmiany legislacyjne w tym zakresie.
Konstrukcja ta sprawia, że w zakresie tych odszkodowań zastosowanie znajdują rożne akty prawne, które de facto się dublują i otwartym pozostawiają pytanie, które przepisy i w jakim zakresie należy stosować. Z jednej strony mamy odesłanie do ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Policji(dalej jako ustawa o odszkodowaniach), z drugiej do Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 grudnia 2003 r. w sprawie przyznawania świadczeń odszkodowawczych strażakom jednostek ochrony przeciwpożarowej i członkom ochotniczej straży pożarnej z tytułu uszczerbku na zdrowiu albo szkody w mieniu, a w przypadku ich śmierci przyznawania odszkodowań członkom ich rodzin(Dz. U. z 2004 r., Nr 1, poz. 6 – dalej jako rozporządzenie), a z trzeciej ustawę z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych(dalej jako ustawa o ubezpieczeniach). Rozporządzenie określa między innymi powołanie zespołu powypadkowego, zadania zespołu powypadkowego(w tym ustalenie czasu, miejsca, okoliczności i przyczyn wypadku), sporządzenie protokołu powypadkowego i jego treść. Natomiast Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 10 października 2011 r. w sprawie trybu ustalania okoliczności i przyczyn wypadków pozostających w związku z pełnieniem służby w Policji(Dz. U. z 2011 r., Nr 243, poz. 1453), które jest rozporządzeniem wykonawczym do ustawy o odszkodowaniach, określa między innymi powołanie komisji powypadkowej, której zadaniem jest ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku oraz sporządzenie protokołu powypadkowego. Widać więc jasno, że dochodzi tutaj do dublowania się przepisów. Problemy interpretacyjne determinowane są poprzez użycie przez ustawodawcę w art. 26 ust. 3 u.ppoż. zwrotu „na zasadach”. Nie jest możliwe ani w drodze wykładni językowej ani systemowej lub funkcjonalnej ustalenie w jakim zakresie i które przepisy ustawy o odszkodowaniach i powiązanych z nią rozporządzeń mają zastosowanie do przyznawania członkom OSP jednorazowych odszkodowań. Dlatego w drodze nowelizacji art. 26 ustawy o ochronie przeciwpożarowej należałoby jasno wskazać, które przepisy ustawy o odszkodowaniach i powiązanych z nią rozporządzeń wykonawczych mają zastosowanie w omawianej materii lub doprecyzować przepisy rozporządzenia z dnia 24 grudnia 2003 r. Podobnie sprawa ma się z wysokością jednorazowych odszkodowań. Z jednej strony art. 26 ust. 3 u.ppoż. wskazuje, że jednorazowe odszkodowania przysługują w wysokości kwot ustalanych na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, ale z drugiej strony odsyła do zasad ustawy o odszkodowaniach, która w art. 5 określa, że funkcjonariuszowi, który doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku albo trwałego uszczerbku na zdrowiu co najmniej w 20% wskutek choroby przysługuje jednorazowe odszkodowanie pieniężne. Podstawę obliczenia wysokości odszkodowania stanowi kwota dwunastomiesięcznego uposażenia przyjmowanego za podstawę wymiaru emerytury lub renty stosownie do przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji oraz ich rodzin. Odszkodowanie przysługuje w wysokości 1/100 kwoty określonej w ust. 2, nie mniej jednak niż 500 zł za każdy procent ustalonego uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza. Jeżeli nastąpi dalsze pogorszenie stanu zdrowia funkcjonariusza pozostające w związku z wypadkiem lub chorobą, które spowodowały ustalony poprzednio uszczerbek na zdrowiu, i uszczerbek ten powiększy się co najmniej o 10%, odszkodowanie ulega odpowiedniemu zwiększeniu. Trudno więc jednoznacznie przesądzić, w jaki sposób ustalenie wysokości odszkodowania będzie właściwsze.
Z jednej strony mamy w art. 26 u.ppoż. zagwarantowane odszkodowania dla członków OSP za uszczerbek na zdrowiu w związku z udziałem w działaniach ratowniczych lub ćwiczeniach, które są wypłacane z budżetu gminy finansującą daną ochotniczą straż pożarną. Z drugiej strony art. 32 ust. 3 pkt 2 u.ppoż. zobowiązuje gminy do ubezpieczenia w instytucji ubezpieczeniowej członków ochotniczej straży pożarnej i młodzieżowej drużyny pożarniczej. To drugie ubezpieczenie ma charakter ubezpieczenia osobowego. Zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny(Dz. U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93 z późn. zm. – dalej jako k.c.) ubezpieczenie osobowe może w szczególności dotyczyć: 1) przy ubezpieczeniu na życie - śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku, 2) przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków - uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku(art. 829 § 1). Art. 26 ust. 8 u.ppoż. mówi, że osobie poszkodowanej, której świadczenia odszkodowawcze z tytułu uszczerbku na zdrowiu w związku z udziałem w działaniach ratowniczych lub ćwiczeniach, które wypłaca gmina, przysługują także z tytułu stosunku pracy lub służby albo ubezpieczenia społecznego lub majątkowego, przyznaje się jedno świadczenie wybrane przez zainteresowanego. Przepis ten ma chronić przed zbiegiem świadczeń odszkodowawczych przysługujących poszkodowanemu członkowi OSP z różnych tytułów prawnych. Ubezpieczenie osobowe członka OSP na podstawie art. 32 ust. 3 pkt 2 u.ppoż. należy uznać za ubezpieczenie z tytułu służby w rozumieniu art. 26 ust. 8 u.ppoż. W związku z tym jeśli gmina ubezpieczyła członka OSP np. w PZU od następstw nieszczęśliwych wypadków i wybrał on odszkodowanie z PZU, to gmina nie ma obowiązku wypłacać mu tego odszkodowania na podstawie art. 26 ust. 1 u.ppoż.
