Służebność przesyłu uregulowana została w ustawie z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny(Dz. U. z 1964, Nr 16, poz. 93 z późń. zm.) w artykułach 3051 - 3054. Jest jedną z służebności, do których zalicza się także służebności osobiste i służebności gruntowe i stanowi ograniczone prawo rzeczowe. Ograniczone prawo rzeczowe polega na tym, że uprawniony podmiot(w tym przypadku przedsiębiorca) ma możliwość korzystania z rzeczy cudzej(należącej np. do OSP) w pewnym ograniczonym zakresie, który jest wyraźnie wskazany w przepisach ustawy(zob. H. Witczak, A. Kawałko, Prawo rzeczowe, Warszawa 2006, s. 111).
Służebności przesyłu mogą obciążać jedynie nieruchomości(zob. B. Lackoroński, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2011). Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności(art. 46 § 1 Kodeksu cywilnego). Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej(art. 461 Kodeksu cywilnego). Służebnością przesyłu nie można więc obciążać rzeczy ruchomych. Rzeczami ruchomymi są natomiast wszystkie rzeczy, które nie są nieruchomościami, np. rzeczy połączone z nieruchomością tylko dla przemijającego użytku, budynki i inne urządzenia niezwiązane trwale z gruntem(np. kiosk), drzewa i inne rośliny(zob. H. Witczak, A. Kawałko, Prawo rzeczowe, Warszawa 2006, s. 6).
Nieruchomość OSP można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości OSP, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.
Przedsiębiorcą na rzecz którego może zostać ustanowiona służebność przesyłu mogą być np. zakłady energetyczne, gazowe, wodociągowe itp.
W przypadku gdy urządzenia przesyłowe mają być dopiero wybudowane, służebność przesyłu może powstać jedynie w wyniku czynności prawnej(np. umowy), decyzji administracyjnej lub orzeczenia sądowego. Służebność taka nie powstanie przez zasiedzenie. Dopuszczalne jest nabycie służebności przesyłu w wyniku zasiedzenia, ale tylko przez przedsiębiorcę, który korzysta już z istniejących, trwałych i widocznych urządzeń przesyłowych, które są jego własnością(zob. B. Lackoroński, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2011). Zasiedzenie polega na nabyciu prawa na skutek jego długotrwałego wykonywania przez osobę nieuprawnioną. Przy czym osoba ta musi faktycznie władać rzeczą. Urządzenia przesyłowe uznaje się za widoczne także wtedy, gdy znajdują się one w całości pod powierzchnią ziemi. Warunkiem uznania w takim przypadku za widoczne jest oznaczenie urządzeń przesyłowych pod powierzchnią ziemi w sposób widoczny dla właściciela danej nieruchomości(zob. B. Lackoroński, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2011). Przepisy Kodeksu cywilnego o służebności przesyłu nie przewidują powstania służebności gruntowej za wynagrodzeniem z mocy prawa. Obciążenie nieruchomości prawem rzeczowym ograniczonym w postaci służebności przesyłu za wynagrodzeniem następuje w wyniku umowy, orzeczenia sądowego albo decyzji administracyjnej(Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 17 marca 2010 r., I Aca170/10, opubl. Legalis). Ustanowienie służebności przesyłu winno nastąpić przede wszystkim w drodze umowy, jeżeli jednak do jej zawarcia nie doszło, może to nastąpić na mocy orzeczenia sądowego (Postanowienie Sądu Najwyższego z 14 października 2010r, III CZP. 66/10, opubl. Legalis).
Wygaśnięcie służebności przesyłu następuje w wyniku takich samych zdarzeń prawnych jak wygaśnięcie służebności gruntowych(zrzeczenia się przez przedsiębiorcę, nabycia nieruchomości OSP przez przedsiębiorcę, zniesienia – art. 294 i 295 Kodeksu cywilnego, niewykonywania przez 10 lat, w wyniku zwolnienia od służebności części nieruchomości OSP powstałych w wyniku jej podziału, wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa) (zob. B. Lackoroński, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2011).
Zakres uprawnień do korzystania z nieruchomości OSP przez przedsiębiorcę, który określa się co do zasady w czynności prawnej, powinien być ustalany na podstawie takich kryteriów jak zgodność z prawem, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje. Należy brać także pod uwagę przeznaczenie urządzeń przesyłowych. Przy czym przedsiębiorca może korzystać z nieruchomości OSP w oznaczonym zakresie, OSP może zostać ograniczona w możności dokonywania w stosunku do swojej nieruchomości określonych działań oraz w wykonywaniu określonych uprawnień wynikających z prawa własności(zob. B. Lackoroński, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2011).
Jeżeli OSP jako właściciel nieruchomości odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń przesyłowych przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem. Jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń przesyłowych, OSP jako właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Z wnioskiem o ustanowienie służebności może wystąpić zarówno przedsiębiorca (gdy OSP odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności), jak i OSP jako właściciel nieruchomości (w razie odmowy przedsiębiorcy) (Postanowieni Sądu Najwyższego z 14 października 2010 r, III CZP 66/10, opubl. Legalis).
OSP może odmówić zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu np. z powodu zbyt niskiego wynagrodzenia jakie proponuje przedsiębiorca. Przy czym istnieje możliwość ustanowienia służebności przesyłu wbrew woli OSP(przesył konieczny), gdyż rozbudowa np. sieci energetycznej może leżeć nie tylko w interesie przedsiębiorstwa energetycznego ale także w interesie publicznym. Ustanowienia przesyłu koniecznego mogą dochodzić zarówno przedsiębiorcy którzy dopiero zamierzają wybudować urządzenia przesyłowe lub nabyć ich własność jak i przedsiębiorcy, którzy już są właścicielami takich urządzeń. Jedni i drudzy muszą precyzyjnie określić położenie urządzeń przesyłowych. (zob. B. Lackoroński, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2011).
Przedsiębiorca, który dochodzi roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu koniecznego musi udowodnić jego zasadność, np. poprzez wykazanie, że wówczas dostęp do urządzeń przesyłowych będzie najłatwiejszy. Przy czym o zasadności tej każdorazowo powinien decydować m.in. sąd rozpatrując konkretny przypadek i biorąc pod uwagę wszelkie okoliczności sprawy. Sąd w takim przypadku powinien brać pod uwagę nie tylko interes przedsiębiorcy, ale także interes OSP. Służebność przesyłu należałoby ustanowić w sposób najmniej dolegliwy dla OSP(zob. B. Lackoroński, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2011).
Ustanowienie służebność przesyłu na podstawie art. 3052 Kodeksu cywilnego może być dokonane jedynie z przyznaniem OSP wynagrodzenia. Można odstąpić od płacenia wynagrodzenia, ale tylko jeżeli OSP zrzeknie się go w sposób wyraźny. Wysokość wynagrodzenia należnego OSP powinna uwzględniać przede wszystkim spadek wartości użytkowej nieruchomości, która będzie obciążona taką służebnością oraz jego trwały charakter (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 lutego 2010 r., II CSK 444/09, niepubl. cyt. za zob. B. Lackoroński, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2011). Niektórzy komentatorzy uznają, że przy ustanawianiu wysokości wynagrodzenia nie powinno brać się pod uwagę korzyści uzyskiwanych przez przedsiębiorcę przesyłowego.
Roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu nie ulega przedawnieniu(zob. M. Balwicka-Szczyrba, Problem przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu, „Państwo i Prawo” 2010, nr 4, s. 92-93).
Po wygaśnięciu służebności przesyłu na przedsiębiorcy ciąży obowiązek usunięcia urządzeń przesyłowych utrudniających korzystanie z nieruchomości OSP. Jeżeli powodowałoby to nadmierne trudności lub koszty, przedsiębiorca jest obowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody.
Umowa o ustanowienie służebności przesyłu powinna zawierać co najmniej: strony umowy(OSP i przedsiębiorcę), ich dane identyfikujące(adresy siedzib, NIP-y, numery KRS, osoby reprezentujące OSP i przedsiębiorcę, miejsce i datę zawarcia umowy, opis nieruchomości OSP obciążonej służebnością przesyłu, rodzaj urządzeń przesyłowych, sposób obciążenia, czas trwania służebności przesyłu, wynagrodznie dla OSP, formę i czas regulowania wynagrodzenia, podpisy stron.
Powyższe omówienie odnosi się do sytuacji jeżeli jedynym i wyłącznym właścicielem nieruchomości OSP jest ona sama. Przypadki gdy właścicielem nieruchomości OSP jest gmina lub gdy istnieje współwłasność gminy i OSP wymagają dodatkowego omówienia.
