Zgodnie z art. 28 ust. 1–3 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jednolity – Dz. U. z 2009 r. nr 178, poz. 1380 z późn. zm. – dalej jako u.ppoż.) członek ochotniczej straży pożarnej, który uczestniczył w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym organizowanym przez Państwową Straż Pożarną lub gminę, otrzymuje ekwiwalent pieniężny. Wysokość ekwiwalentu ustala rada gminy w drodze uchwały. Wysokość ekwiwalentu nie może przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227) przed dniem ustalenia ekwiwalentu, za każdą godzinę udziału w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym. Ekwiwalent jest wypłacany z budżetu gminy. Ekwiwalent nie przysługuje członkowi ochotniczej straży pożarnej za czas nieobecności w pracy, za który zachował wynagrodzenie.
Zgodnie z literalnym brzmieniem przepisów ekwiwalent pieniężny otrzymuje się za uczestnictwo w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym organizowanym przez Państwową Straż Pożarną lub gminę.
Ustawa ppoż. nie zawiera definicji legalnej pojęcia „szkolenie pożarnicze”, która nakazywałby nam odpowiednie rozumienie tego pojęcia. Definicji legalnej brak jest także w ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jednolity – Dz. U. z 2009 r. nr 12, poz. 68 z późn. zm. – dalej jako u.PSP). Definicji takiej brak jest także w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy o ochronie przeciwpożarowej i do ustawy o Państwowej Straży Pożarnej.
Szkolenie pożarnicze zostało zdefiniowane legalnie w dwóch aktach prawnych, które obecnie już nie mają charakteru obowiązującego. Zarządzenie nr 28 Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 marca 1962 r. w sprawie zasad udzielania zwolnień od pracy członkom ochotniczych i obowiązkowych straży pożarnych zatrudnionych w zakładach pracy (M.P. z 1962 r., nr 28, poz. 117 z późn. zm.) wydane na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 1960 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. nr 20, poz. 120) definiowało w § 1 ust. 2 szkolenie pożarnicze jako kursy, ćwiczenia, zawody, odprawy i zjazdy organizowane w celu fachowego przygotowania straży pożarnych do akcji ratowniczych w czasie pożarów i innych klęsk żywiołowych oraz katastrof, a za czynności kontroli przeciwpożarowej – czynności w zespołach powoływanych przez prezydia rad narodowych do kontrolowania budynków i obiektów pod względem bezpieczeństwa pożarowego. Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 kwietnia 1962 r. w sprawie przyznania niektórych ulg w świadczeniach na fundusz gromadzki (M.P. z 1962 r., nr 38, poz. 180 z późn. zm.) wydane na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 13 kwietnia 1960 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. nr 20, poz. 120) zawierało w § 3 pkt 3 definicję legalną nawiasową szkolenia pożarniczego, które zostało uznane przez ówczesnego ustawodawcę za kursy, zawody, ćwiczenia.
Definicji tych nie można obecnie uznać za obowiązujące definicje legalne szkolenia pożarniczego z uwagi na fakt, że akty prawne, które je zawierały, dzisiaj już nie obowiązują. Dodatkowo w chwili obowiązywania tych definicji legalnych za udział w szkoleniu pożarniczym nie wypłacano ekwiwalentu, tak jak to ma miejsce obecnie. W związku z tym ta historyczna definicja legalna nie jest adekwatna do obecnie obowiązujących przepisów (D.P. Kała, Ekwiwalent pieniężny dla członków OSP – zasady wypłaty, wzory pism, orzecznictwo, tablice, Zielonka 2013, ss. 200 – w przygotowaniu).
Definicja szkolenia pożarniczego nie występuje też w publikacjach prawniczych takich jak komentarze, monografie, podręczniki. W związku z brakiem definicji szkolenia pożarniczego należy dokonać wykładni językowej tego pojęcia.
W pierwszej kolejności interpretacji trzeba poddać słowo „szkolenie”. Szkolenie to „kurs, cykl wykładów z jakiegoś przedmiotu zorganizowanych w celu uzupełnienia czyjegoś wykształcenia, czyichś wiadomości z jakiejś dziedziny” (Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, http://doroszewski.pwn.pl/haslo/szkolenie/). Zwrot „szkolenie” jest jednoznaczny. Tą definicję należy przyjąć jako rezultat wykładni językowej.
W dalszej kolejności interpretacji trzeba poddać słowo „pożarnicze”. Pożarniczy, tzn. „używany przy gaszeniu pożarów przez straż ogniową” (Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, http://doroszewski.pwn.pl/haslo/pożarniczy/). Wskazać też należy na pojęcie pożaru sformułowane w orzecznictwie sądów: „Pożar to ogień o wielkim zasięgu, obejmującym z siłą żywiołową mienie ruchome bądź nieruchome i zagrażający życiu lub zdrowiu ludzkiemu w znacznych rozmiarach, tj. bezpieczeństwu powszechnemu, (...) jednym z kryteriów oceny, czy wystąpił pożar, a więc ogień o znacznych rozmiarach, jest sposób jego ugaszenia, polegający na uczestnictwie w akcji ratowniczej wielu ludzi lub użycia szczególnych środków” (Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 12 lutego 1991 r., II Akr 10/91, KZS 1991, nr 4, poz. 22, cyt. za D.P. Kała, Sto pytań do prawnika o Ochotnicze Straże Pożarne. Poradnik praktyczny, Gdańsk 2012, s. 81). Słowo „pożarnicze” jest jednoznaczne i wskazuje na związek z pożarami.
Konieczne jest jednak przeprowadzenie wykładni systemowej i wskazanie na § 13 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz. U. z 2011 r., nr 46, poz. 239), w świetle którego działania ratownicze w zakresie walki z pożarami obejmują w szczególności:
1) rozpoznanie i identyfikację zagrożenia,
2) zabezpieczenie strefy działań ratowniczych, w tym wyznaczenie i oznakowanie strefy zagrożenia,
3) włączanie lub wyłączanie instalacji, urządzeń i mediów, mających wpływ na bezpieczeństwo zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz na bezpieczeństwo ratowników, z wykorzystaniem zaworów lub bezpieczników będących na instalacji użytkowej obiektu objętego działaniem ratowniczym,
4) priorytetowe wykonanie czynności umożliwiających: a) dotarcie i wykonanie dostępu do zagrożonych lub poszkodowanych osób, wraz z udzieleniem im kwalifikowanej pierwszej pomocy, i ewakuację poza strefę zagrożenia, b) przygotowanie dróg ewakuacji zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz ratowników, c) zapewnienie bezpieczeństwa zagrożonym lub poszkodowanym osobom oraz ratownikom,
5) ewakuację i ratowanie osób, a następnie zwierząt oraz ratowanie środowiska i mienia przed skutkami pożaru lub wybuchu,
6) ocenę rozmiarów zagrożenia pożarowego lub wybuchowego i prognozowanie jego rozwoju,
7) dostosowanie sprzętu oraz technik i środków gaśniczych i innych środków ratowniczych do rodzaju, skali i miejsca pożaru lub wybuchu,
8) likwidację, ograniczenie lub zwiększenie strefy zagrożenia,
9) uruchamianie dodatkowych sił i środków podmiotów KSRG,
10) oddymianie strefy zagrożenia.
W drodze wykładni funkcjonalnej, należy uznać, że celem art. 28 ust. 1 było wynagrodzenie członkowi OSP jego zaangażowania w udział w szkoleniach pożarniczych. Udział zaś w szkoleniach pożarniczych ma zapewnić realizację celów OSP określonych choćby w art. 19 ust. 1a u.ppoż., czyli przeznaczenia w szczególności do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami.
Podsumowując, należy przyjąć w drodze wykładni rozszerzającej, że szkolenie pożarnicze to szkolenie pozwalające zdobyć lub uzupełnić wiedzę i umiejętności z zakresu walki z pożarami, klęskami żywiołowymi, innymi miejscowymi zagrożeniami, w tym np. udzielanie kwalifikowanej pierwszej pomocy, kierowania ruchem drogowym itp., umiejętności z zakresu ratownictwa technicznego, medycznego, chemicznego, ekologicznego itd. Przez szkolenie pożarnicze należy rozumieć więc m.in. szkolenie podstawowe dla członków OSP, kursy z ratownictwa medycznego, kursy dla płetwonurków, kursy z kierowania ruchem, kursy z ratownictwa technicznego, chemicznego, ekologicznego, kursy kwalifikowanej pierwszej pomocy, szkolenia bhp, szkolenia dla naczelników OSP, dla dowódców OSP, dla komendantów gminnych OSP, dla kierowców-konserwatorów, itp.
Pojęcie szkolenia pożarniczego nie obejmuje natomiast szkolenia specjalistów ochrony przeciwpożarowej oraz szkolenia inspektorów ochrony przeciwpożarowej o jakich mowa w § 4 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 25 października 2005 r. w sprawie wymagań kwalifikacyjnych oraz szkoleń dla strażaków jednostek ochrony przeciwpożarowej i osób wykonujących czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej (Dz. U. z 2005 r., nr 215, poz. 1823 z późn. zm.), a także studiów pozwalających uzyskać tytuły zawodowe inżyniera pożarnictwa lub magistra inżyniera pożarnictwa o jakich mowa w § 2 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 grudnia 2008 r. w sprawie rodzajów tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów i wzorów dyplomów oraz świadectw wydawanych przez uczelnie (Dz. U. z 2009 r., nr 11, poz. 61 z późn. zm.). W ramach tych szkoleń i studiów nabywa się wiedzę i umiejętności, które nie są niezbędne do wykonywania zadań ochotniczych straży pożarnych i gmina nie ma interesu faktycznego, aby je finansować.
Ekwiwalent należy także wypłacić w przypadku odbycia szkolenia w formie e-learningu. Art. 28 u.ppoż. nie określa formy w jakiej mają odbywać się szkolenia pożarnicze. Dopuszczalne są więc różne formy. Podstawą obliczenia czasu szkolenia odbytego w e-learningu jest zaświadczenie organizatora szkolenia, który określa czas trwania szkolenia. Nie ma znaczenia, ile czasu faktycznie poświęcił przed komputerem, Internetem uczestnik szkolenia.
Organizatorem szkolenia, za które należy się ekwiwalent może być jedynie gmina lub Państwowa Straż Pożarna. Przy czym organizację tę należy rozumieć szeroko. Może to być organizacja bezpośrednia lub pośrednia. Organizacja bezpośrednia będzie miała miejsce wówczas, gdy szkolenie będzie się odbywać w budynkach gminy, gdy gmina zatrudni szkoleniowca itd. Organizacja pośrednia będzie miała miejsce, gdy gmina wyda członkowi OSP skierowanie na szkolenie, które zostanie zorganizowane np. przez oddział wojewódzki Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP. W przypadku organizacji pośredniej szkolenia, członkowi OSP także należy się ekwiwalent pieniężny .
Jednostkami organizacyjnymi Państwowej Straży Pożarnej, które mogą organizować szkolenia mogą być: 1) Komenda Główna, 2) komendy wojewódzkie, 3) komendy powiatowe (miejskie), 4) Szkoła Główna Służby Pożarniczej oraz pozostałe szkoły PSP, 5) jednostki badawczo-rozwojowe, 6) Centralne Muzeum Pożarnictwa (D.P. Kała, Ekwiwalent pieniężny dla członków OSP – zasady wypłaty, wzory pism, orzecznictwo, tablice, Zielonka 2013, ss. 200 – w przygotowaniu).
