Inspekcja gotowości operacyjnej jest regulowana przez Zarządzenie Nr 6 Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej z dnia 21 czerwca 2006 r. w sprawie sposobu przeprowadzania inspekcji gotowości operacyjnej podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego(Dz. Urz. KGPSP z 2006 r., Nr 1, poz. 5 z późn. zm.) wydanego na podstawie art. 10 ust. 5 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jednolity - Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68).
Zarządzenie określa sposób przeprowadzania inspekcji gotowości operacyjnej podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, zwanej dalej „inspekcją”, oceniającej zdolność do reagowania na nagłe zagrożenie oraz stopień przygotowania podmiotu krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego do podejmowania działań ratowniczych.
Inspekcję zarządzają:
1) Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej - wobec podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, których siły i środki tworzą centralny odwód operacyjny,
2) właściwy komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej - wobec podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze województwa,
3) właściwy komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej - wobec ochotniczych straży pożarnych na obszarze powiatu, pod względem przygotowania do działań ratowniczych, zwani dalej „zarządzającymi inspekcję”.
Inspekcję przeprowadza zespół inspekcyjny powoływany przez zarządzającego inspekcję. W skład zespołu inspekcyjnego powoływanego przez komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej wchodzą oficerowie i aspiranci pełniący służbę w komendzie powiatowej (miejskiej) Państwowej Straży Pożarnej. Skład zespołu może zostać uzupełniony o oficerów, aspirantów i koordynatorów ratownictwa medycznego powoływanych w porozumieniu z właściwym komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej, a także komendantem Szkoły Głównej Służby Pożarniczej lub komendantami pozostałych szkół Państwowej Straży Pożarnej. Zespołowi inspekcyjnemu przewodniczy oficer lub aspirant z komendy powiatowej (miejskiej) Państwowej Straży Pożarnej posiadający doświadczenie praktyczne w kierowaniu akcją ratowniczą, wskazany przez komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej.
Inspekcję przeprowadza się na podstawie planów i wytycznych do inspekcji, sporządzanych przez zarządzających inspekcję. Przewodniczący zespołu inspekcyjnego, powiadamia stanowisko kierowania właściwego komendanta Państwowej Straży Pożarnej o rozpoczęciu inspekcji.
W ramach inspekcji przeprowadza się również praktyczne lub aplikacyjne ćwiczenia ratownicze mające na celu sprawdzenie poziomu przygotowania ratowników i dowódców oraz pojazdów i sprzętu ratowniczego do realizowania działań ratowniczych w zakresie wynikającym z obowiązujących procedur ratowniczych, ujętych w planach ratowniczych.
Przebieg inspekcji jest dokumentowany, natomiast ćwiczenia praktyczne mogą być dodatkowo dokumentowane z wykorzystaniem techniki filmowania i nagrywania. Z przeprowadzonej inspekcji, zespół inspekcyjny sporządza protokół, którego jeden egzemplarz pozostawia w podmiocie poddanym inspekcji, a drugi przekazuje zarządzającemu inspekcję. Protokół inspekcji podpisują kierownik podmiotu poddanego inspekcji lub jego przedstawiciel oraz członkowie zespołu inspekcyjnego. W przypadku OSP, kierownikiem podmiotu poddanego inspekcji może być Prezes OSP lub Naczelnik lub osoba mająca pełnomocnictwo Prezesa OSP. Zgodnie bowiem ze Wzorcowym Statutem OSP, Prezes zarządu reprezentuje OSP na zewnątrz oraz udziela pełnomocnictw, natomiast Naczelnik dysponuje sprzętem i urządzeniami pożarniczymi OSP oraz nadzoruje ich prawidłową eksploatację i konserwację oraz opracowuje opinię i wnioski w sprawie stanu ochrony ppoż. miejscowości oraz wyposażenia OSP w sprzęt techniczny i inne środki. Przedstawicielem Prezesa OSP nie może być dowolny członek OSP zastany albo ad hoc wezwany do strażnicy OSP. Za czas inspekcji i ćwiczeń podczas inspekcji nie przysługuje ekwiwalent pieniężny, który przysługuje jedynie za udział w działaniu ratowniczym lub szkoleniu pożarniczym.
