Zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej[1] koszty funkcjonowania jednostek ochrony przeciwpożarowej pokrywane są z:

1)  budżetu państwa,

2)  budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

3)  dochodów instytucji ubezpieczeniowych ubezpieczających osoby prawne i fizyczne,

4)  środków własnych podmiotów, o których mowa w art. 17 u.ppoż., które uzyskały zgodę Ministra Spraw Wewnętrznych na utworzenie jednostki ochrony przeciwpożarowej.

      Zgodnie z art. 19 u.ppoż. Ochotnicza Straż Pożarna i Związek Ochotniczych Straży Pożarnych funkcjonują w oparciu o przepisy ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Zarówno OSP jak i ZOSP są stowarzyszeniami zarejestrowanymi w Krajowym Rejestrze Sądowym. Szczegółowe zadania i organizację Ochotniczej Straży Pożarnej i ich związku określa statut. Władze poszczególnych OSP zostały określone w ich statutach. Co do zasady statuty te są jednolite w skali kraju.

Władzami OSP są: walne zebranie członków, zarząd, komisja rewizyjna. Wybory władz OSP odbywają się w głosowaniu tajnym lub jawnym. Kadencja władz OSP trwa np. 4 lata i kończy się z chwilą powołania nowych władz. Nie można łączyć funkcji członka zarządu i komisji rewizyjnej.

     Strażak OSP jest członkiem stowarzyszenia. Nabywa członkostwa zgodnie ze statutem danej OSP. Może nabyć członkostwo zwyczajne, wspierające lub honorowe. Bezpośredni udział w działaniach ratowniczych mogą brać członkowie ochotniczych straży pożarnych, którzy ukończyli 18 lat i nie przekroczyli 65 lat, posiadający aktualne badania lekarskie dopuszczające do udziału w działaniach ratowniczych oraz odbyli szkolenie pożarnicze organizowane przez Państwową Straż Pożarną lub gminę.

Strażak OSP za „służbę” w OSP nie pobiera żadnego wynagrodzenia. Jedynym świadczeniem pieniężnym mu przysługującym jest ekwiwalent pieniężny za udział w działaniach ratowniczych i szkoleniach pożarniczych. Członkowi Ochotniczej Straży Pożarnej, który w związku z udziałem w działaniach ratowniczych lub ćwiczeniach doznał uszczerbku na zdrowiu lub poniósł szkodę w mieniu, przysługuje:

1) jednorazowe odszkodowanie w razie doznania stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,

2) renta z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy,

3) odszkodowanie z tytułu szkody w mieniu.

      Zgodnie z art. 19 u.ppoż. Ochotnicza Straż Pożarna i Związek Ochotniczych Straży Pożarnych funkcjonują w oparciu o przepisy ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Zarówno OSP jak i ZOSP są stowarzyszeniami zarejestrowanymi w Krajowym Rejestrze Sądowym. Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków; do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracowników (art. 2 ust. 1–3 u.p.o.s.).

      Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 1–2 u.ppoż. wojewoda może żądać od:

1) Związku Ochotniczych Straży Pożarnych,

2) ochotniczej straży pożarnej pozostającej poza strukturami Związku Ochotniczych Straży Pożarnych

– informacji związanych z wykonywaniem ich zadań w zakresie ochrony przeciwpożarowej na terenie danego województwa.

Zadania OSP określa art. 19 ust. 1a u.ppoż. wskazując, że Ochotnicza Straż Pożarna jest jednostką umundurowaną, wyposażoną w specjalistyczny sprzęt, przeznaczoną w szczególności do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami.

     Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 14 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym[1] zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego. Zadania gminy z zakresu ochrony przeciwpożarowej regulowane są przez ustawę o ochronie przeciwpożarowej[2].

      Wszelkie sprawy dotyczące ochrony przeciwpożarowej, określone w statucie Ochotniczej Straży Pożarnej i ich związku, wymagają uzgodnienia z komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej właściwym ze względu na teren działania lub Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej w przypadku Związku Ochotniczych Straży Pożarnych działającego na terenie całego kraju.

Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem, poprzez:

1) zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej

   lub innego miejscowego zagrożenia,

2) zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub

   innego miejscowego zagrożenia,

3) prowadzenie działań ratowniczych.

       Inspekcję przeprowadza się na podstawie planów i wytycznych do inspekcji, sporządzanych przez zarządzających inspekcję. Przewodniczący zespołu inspekcyjnego powiadamia stanowisko kierowania właściwego komendanta Państwowej Straży Pożarnej o rozpoczęciu inspekcji.

Inspekcji zarządzanej przez komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej podlegają w szczególności następujące elementy gotowości operacyjnej:

1) alarmowanie – mające na celu sprawdzenie czasu dysponowania siłami i środkami,

    liczonego od momentu powiadomienia (zaalarmowania)

    o zdarzeniu do momentu wyjazdu (rozpoczęcia interwencji)

    zadysponowanych sił i środków z miejsca ich stacjonowania,

2) gotowość ratowników – mająca na celu sprawdzenie liczby ratowników

    oraz ich przygotowania do prowadzenia działań ratowniczych wraz

    z ich wyposażeniem w indywidualne środki ochrony osobistej,

      Inspekcję zarządzają:

1) Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej – wobec podmiotów krajowego

    systemu ratowniczo-gaśniczego, których siły i środki tworzą centralny odwód operacyjny,

2) właściwy komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej – wobec podmiotów

    krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze województwa,

3) właściwy komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej – wobec

   ochotniczych straży pożarnych na obszarze powiatu, pod względem przygotowania

    do działań ratowniczych, zwani dalej „zarządzającymi inspekcję”.

        Zgodnie z § 1 Zarządzenia Nr 6 Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej z dnia 21 czerwca 2006 r. w sprawie sposobu przeprowadzania inspekcji gotowości operacyjnej podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego[1], zarządzenie określa sposób przeprowadzania inspekcji gotowości operacyjnej podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.

Zgodnie z § 2 pkt 8 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego[2] przez podmioty krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego należy rozumieć jednostki Państwowej Straży Pożarnej, inne jednostki ochrony przeciwpożarowej[3], o których mowa w art. 15 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, włączone do KSRG, inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych.